Publicaties
Over zink, lood en ijzer
Lood en zink
Zink is een spore-element dat in zeer kleine hoeveelheden nodig is in het lichaam van vogels maar ook van mensen. Met de normale voeding krijgen we dat al meer dan voldoende binnen. Een teveel aan zink geeft vergiftigingsverschijnselen. Vaak ontstaan er neurologische klachten, maar de verschijnselen zijn zeer variabel (epileptiforme aanvallen, krampen, depressie, braken, nier- en leverproblemen, verenplukken etc.). Het is soms moeilijk om een diagnose op basis van de klinische verschijnselen te stellen. Als er in de voorgeschiedenis dan niet wordt gemeld dat er mogelijk sprake kan zijn van het innemen van lood of zink wordt de diagnose vaak pas gesteld door andere mogelijke problemen en ziektes door onderzoek uit te sluiten.Naast zink is lood een ander zwaar metaal dat veel problemen geeft. Loodvergiftiging wordt voornamelijk veroorzaakt door het eten van stukjes lood. Papegaaien en parkieten bijten graag stukjes van bijvoorbeeld vislood, luchtbukskogeltjes, glasgordijnlood, wijnfles loodwikkel, of daklood wat bijvoorbeeld wel in kunstige bloemstukjes wordt verwerkt.
IJzer is veel minder giftig en eigenlijk alleen voor bepaalde vogels een probleem als ze er teveel van binnenkrijgen. Vogels zoals edelpapegaaien, toekans en beo's hebben snel last van ijzerstapeling in de lever. Dit is een moeilijk te behandelen probleem. Maar voor de meeste andere vogels kan ijzer niet veel kwaad. Een plekje roest aan een papegaaienkooi is dus géén reden voor paniek. Veel beter is het om even aan te kijken of de vogel ooit aan dat stukje zit te knagen of te knabbelen. Is dat niet het geval, dan is het echt niet nodig om die kooi direct te vervangen. Met een staalborstel het roest verwijderen en daarna goed schoon maken is in de regel afdoende.
Zink wordt voornamelijk gebruikt om ijzer of staal te coaten en daarmee te beschermen tegen roesten. Dit heet galvaniseren. Het verzinken gebeurt met behulp van elektriciteit en hitte of door baden in een zinkbad. De kwaliteit en sterkte van de hechting van het zinklaagje verschilt nogal. Meestal wordt gaas verzinkt door het in een bad te dompellen en, zeker bij goedkoper gaas of traliewerk, zitten er vaker zinkrestjes in hoekjes en kleine metaalbraampjes of kleine uitsteeksels aan de gaas die kromsnavels makkelijk kunnen afbijten en mogelijk inslikken. Gezien het grootschalige gebruik van verzinkte kooien vallen de problemen in verhouding mee, maar zinkvergiftiging komt bij papegaaien en parkieten toch regelmatig voor. Een vogel die veel afleiding heeft, ook in een kooi, komt minder vaak aan het gaas of de tralies dan een vogel die zich in kooi of voliere zit te vervelen.
Er zijn twee types zinkvergiftiging. De acute vorm als een vogel een stukje metaal dat zink bevat, heeft ingeslikt (ritssluiting, drukknopjes op spijkerbroeken, stukje metaal of metaalbraampjes van gaas bijvoorbeeld) en een chronische vorm waarbij een constante blootstelling aan zink op langere termijn vergiftiging geeft.
Zinken voorwerpen vormen aan de buitenkant na verloop van tijd zinkoxide. Dit witgrijze poederige laagje is gevaarlijk. Bij een nieuwe verzinkte kooi of bench, kun je deze het beste een paar dagen of weken buiten laten staan, zodat hij iets gaat verweren. Daarna met een stevige borstel met zuur (bijvoorbeeld met een sopje met (schoonmaak)azijn) de zinkoxide verwijderen en dan is je kooi of bench veilig te gebruiken voor je vogel. Als je regelmatig een verzinkte kooi goed poetst met een stevige borstel en afspoelt met een mild zuur, zoals azijn, poets je het laagje nog verder weg en verlaag je het risico. In zuur lost het laagje zinkoxide op en wordt weggespoeld. Let op: ook veel fruit is vaak iets zuur, dus fruit tussen gegalvaniseerd gaas doorduwen kan problemen geven, daar het zinkoxide door het fruit wordt opgelost en aan het fruit kan blijven zitten!
Bij verdenking van een zinkvergiftiging kan een vogeldierenarts een rontgenfoto maken om te kijken of er soms stukjes metaal te zien zijn. De daadwerkelijke diagnose wordt gesteld door middel van bloedonderzoek. Een behandeling bestaat uit onder andere een speciaal antidoot en ondersteunende therapie. Daarnaast worden er laxeermiddelen en extra maagkiezel gegeven. Dit laatste versneld de uitscheiding van stukjes metaal uit de spiermaag.
Voor alle vogelverblijven geldt dat er een inschatting moet worden gemaakt van het risico. Een vogel die alleen voor transport in een verzinkte bench zit of de nacht doorbrengt in een verzinkte bench en niet knaagt aan de tralies loopt weinig tot geen risico. Een vogel die de hele dag aan het verzinkte gaas hangt loopt meer risico op (chronische) zinkvergiftiging. Roestvast of roestvrij staal is veilig. Kunststof coatings van kooien die er voor papegaaien en parkieten worden verkocht mogen nooit los kunnen komen. Een kooi waarvan de (tralie-, bodem- of voerbak) coating los kan, is per definitie niet geschikt voor een papegaai of parkiet. Een fabrikant, maar ook een eigenaar, moet ervan uitgaan dat een papegaai met veel kracht knaagt. Fabrikanten moeten ook zonder meer kunnen aangeven of de gebruikte materialen giftig of gevaarlijk voor het gebruiksdoel kunnen zijn. Een bench is meestal primair gemaakt voor honden, maar kan prima voldoen voor een papegaai.
Bij al deze risico's op zink-, lood- of ijzervergiftiging is de allerbelangrijkste stelregel: voorkomen is beter dan genezen!
Frank Verstappen, DVM
Diergeneeskunde voor Vogels en bijzondere dieren
Dipl. ECZM (avian)
Hoofdstraat 121
3971 KG Driebergen
The Netherlands
T**31(0)343512063